Sindy

Orta Asya'da buddhacılığı benimseyen, bu dini zengin bir çeviri edebiyatı çerçevesinde konu edinen türk topluluğu, Uygurlar oldu. Buddha'ya kendi dillerinde "Burkan" adını veren Uygurlar, buddhaalığı da "burkancılık" diye adlandırdılar. Buddha öğretisi Uygurlar'dan önce dar bir alanda Hunlar ve Göktürkler arasında da benimsenmişti. Göktürk kağanı To-Po'nun (572-581) isteği üzerine buddhacılıkla ilgili Nirvanasutra adlı yapıt, Çin'de türkçeye çevrilmiş, kağana gönderilmişti. 840'ta bozkırdan gelerek Hoçu ile yöresini türkleştiren Uygurlar, XIV yy. başında, bölgenin bütünüyle islamlaşmasına kadar buddhacılığa bağlı kaldılar. Bu dinin bellibaşlı yapıtlarını cince, tibetçe, sanskritçe, toharca, sogdcadan geniş eklemeler, yeni düzenlemeler yaparak kendi dillerine çevirdiler. (-* UYGURLAR.) Bu çevirilerde buddha diniyle ilgili kavramların pek çoğunu türkçeleştirdiler, bunlardan bazıları moğol buddhacıları tarafından da daha sonraki yüzyıllarda kullanıldı. Özgün dillerindeki buddhacılık metinlerinden bazıları günümüze kadar gelmediğinden onların uygurcaya yapılmış çevirileri bu öğretinin günümüzde daha yakından tanınmasına yardımcı olmuştur. Uygurcadaki buddhacılık metinlerinin en eskilerinden biri, VIII. ilk yarısında çevrilen ve büyük bir bölümü günümüze kalan Maytrısimit" tir. Toharcadan genişletilerek çevrilen ve taşıdığı sahne yapıtı olma niteliği "körünç" (görünç: seyirlik oyun) terimiyle belirtilen Maytrısimit budd-hacıların mehdisi Maiteraya ile gerçekleşen buluşmayı anlatır.
Kalyanamkara" ve Papamkara hikâyesi, biri iyi, öteki kötü kalpli iki kardeşi Uy-gurlar'ın "sudur" adını verdiği ve Buddha'nın vaazlarına yer veren sutralar arasında Kuanşi im pusar (Ses işiten ilah), Altun yaruk (Altın ışık), Sekiz yükmek (Sekiz yığın) vd. yer alır. Buddha felsefesi sorunlarının ele alındığı yapıtlar (Vasu-bandhu'nun Abhidhharma koşaştra adlı yapıtına Sthiramiti'nin yazdığı yorumlamanın çevirisi), tövbe duaları (Ütret adlı kadının yazdırdığı tövbe duası; Kutluğ adlı kadının kendisi, oğlu, kızı için yazdırdığı tövbe duası vb.), buddhacı gezgin Hsüan-Tsang'ın ŞıngkoSeli Tutung tarafından uygurcaya çevrilen yaşamöyküsü vd. öğretinin türlü yönlerini tanıtırlar.




aLinti..